Δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για δημόσιο έλλειμμα που όντως μειώνεται, κρίση δανεισμού, που αν και διαχειριζόμενη διατηρείται, και κρίση χρέους, που παραδόξως διογκώνεται.
Βιώνουμε παράλληλα κρίση ανεργίας και εργασιακής ανασφάλειας. Σε περίοδο ύφεσης και κατήφειας, ο δημόσιος διάλογος για εργασιακή εφεδρεία και απολύσεις είναι στενάχωρος. Ορισμένες πτυχές του όμως άπτονται συνταγματικών ζητημάτων που είναι κρίσιμο να διευκρινίζονται.
Η μονιμότητα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των δημοσίων υπαλλήλων. Στο άρθρο 103 παρ. 4 ορίζεται: «Οι δημόσιοι υπάλληλοι που κατέχουν οργανικές θέσεις είναι μόνιμοι εφόσον αυτές οι θέσεις υπάρχουν». Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 103 παρ. 3 εδ. α του Συντάγματος:
«Οργανικές θέσεις ειδικού επιστημονικού καθώς και τεχνικού ή βοηθητικού προσωπικού μπορούν να πληρούνται με προσωπικό που προσλαμβάνεται με σχέση ιδιωτικού δικαίου». Συνεπώς, χωρίς νομοθετική κατάργηση συγκεκριμένης θέσης απαγορεύεται από το Σύνταγμα η απόλυση του εργαζομένου στο «Δημόσιο» (τουλάχιστον στο κράτος και στα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου) με σχέση εργασίας δημοσίου δικαίου ή ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου, που την κατέχει. Εφόσον διατηρούνται οι οργανικές θέσεις των υπαλλήλων δημοσίου δικαίου και ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου, αυτοί προστατεύονται από το καθεστώς μονιμότητας και δεν μπορούν να απολυθούν ή να τεθούν σε εργασιακή εφεδρεία.
Αν καταργηθεί όμως νομοθετικά η οργανική του θέση, μπορεί να απολυθεί ο δημόσιος υπάλληλος;
Η απάντηση είναι ότι δεν επιτρέπεται να απολυθεί και έχει δικαίωμα να καταλάβει κάποια άλλη κενή εργασιακή θέση στο Δημόσιο. Αυτό προβλέπεται στο άρθρο 154 παρ. 4 του Δημοσιοϋπαλληλικού Κώδικα (ν. 3528/2077). Το κυρίως νομικά κρίσιμο είναι ότι στα πλαίσια του Συντάγματός μας ισχύει συνταγματικό έθιμο, συμπληρωματικό στη ρύθμιση του άρθρου 103 Συντάγματος. Σύμφωνα με αυτό, και μετά την κατάργηση της θέσης δημοσίου υπαλλήλου, απαγορεύεται αυτός να απολυθεί και έχει δικαίωμα να μεταταγεί. Συντρέχουν όντως στην περίπτωση αυτή τα δύο στοιχεία του εθίμου:
α) πραγματικό στοιχείο - πολύχρονη και αδιάλλειπτη πρακτική (καθώς, παρότι έχουν καταργηθεί μέχρι σήμερα πολλές οργανικές θέσεις δημοσίων υπαλλήλων δεν έχουν γίνει απολύσεις)
και β) ψυχολογικό στοιχείο - πεποίθηση νομικής δεσμευτικότητας της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας (καθώς όντως η εκάστοτε κρατική εξουσία δεν απέλυε δημοσίους υπαλλήλους που καταργούνταν οι οργανικές τους θέσεις αλλά τους μετέτασσε επειδή πίστευε ότι δεν μπορούσε νομικά να τους απολύσει λόγω της συνταγματικής κατοχύρωσης της μονιμότητας).
Το συμπληρωματικό αυτό της συνταγματικής ρύθμισης του άρθρου 103 συνταγματικό έθιμο μπορεί να καταργηθεί ή να τροποποιηθεί μόνο με συνταγματική αναθεώρηση. Αυτό είχαν δηλώσει επίσημα κατά καιρούς και οι δύο προηγούμενοι υπουργοί Εσωτερικών.
Το «μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα» ρυθμίζει την εργασιακή εφεδρεία μόνο στις δημόσιες επιχειρήσεις του ν. 3429/2005. Μόνο στις δημόσιες επιχειρήσεις του ν. 3429/2005 αναφέρονται ο ν. 3986/2011 (άρθρο 37 παρ. 7), το βάσει αυτού αποσταλέν στο ΣτΕ προς επεξεργασία προεδρικό διάταγμα και η υπ. αριθμ. 1597 από 12.9.2011 εγκύκλιος του ειδικού γραμματέα ΔΕΚΟ.
Ορθά επισημαίνονται από εργατολόγους τα νομικά προβλήματα που θέτει ο θεσμός της εργασιακής εφεδρείας, ως «αργή απόλυση» για τους εργαζομένους στις δημόσιες επιχειρήσεις. Με την εργασιακή εφεδρεία στις δημόσιες επιχειρήσεις, έτσι όπως αυτή έως τώρα προδιαγράφεται, εισάγεται ένα «υβρίδιο» υποκατάστατο της απόλυσης, που ουσιαστικά οδηγεί πιθανότατα σε απόλυση.
Θεσμοθέτηση εργασιακής εφεδρείας δεν νοείται συνταγματικά θεμιτά, πάντως, για το κράτος και στα ΝΠΔΔ. Ακόμα κι αν υποστηριχθεί ότι η εργασιακή εφεδρεία είναι κάτι διαφορετικό, κάτι ηπιότερο από την απόλυση, η θέσπισή της στο «Δημόσιο» θα παραβίαζε σίγουρα το ρητό γράμμα του άρθρου 103 και το συμπληρωματικό του περιεχομένου του συνταγματικό έθιμο. Θα προσέβαλλε το συνταγματικά κατοχυρωμένο και «άρσιμο» μόνο με συνταγματική αναθεώρηση δικαίωμα των δημοσίων υπαλλήλων στη μονιμότητα.
Ο εξορθολογισμός στο «Δημόσιο» είναι απαραίτητος αλλά πρέπει να γίνεται με αποτελεσματικά διοικητικά και πολιτικά και όχι με αντισυνταγματικά δρακόντεια μέσα. Αν κριθεί δημοκρατικά και δικαιοκρατικά αναγκαία η κατάργηση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων, αυτό μπορεί να γίνει στην επόμενη συνταγματική αναθεώρηση. Ας μην ξεχνάμε ότι η εργασιακή εφεδρεία και οι απολύσεις στον δημόσιο τομέα δεν βρίσκονταν στο προεκλογικό πρόγραμμα του κυβερνώντος κόμματος και παρεισέφρησαν βίαια στον δημόσιο διάλογο τους τελευταίους μήνες.
του ΒΑΣΙΛΗ Γ. ΤΖΕΜΟΥ, Διδάκτορος Συνταγματικού και Ευρωπαϊκού Δικαίου, από την "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία", 2/10/2011
